Atelier MaZui
Sinds de geboorte van de Zinneke Parade als onderdeel van Brussel 2000 – Europese Cultuurstad leidde Zinneke een nomadisch bestaan. Na de Anspach-galerijen, de Kazernestraat, Het Byrrh-gebouw en de Vilvoordsesteenweg, konden we in 2013 eindelijk thuiskomen in de Masui-wijk.
Zinneke kon zich uiteindelijk voor de lange termijn vestigen in de voormalige Drukkerij van Belastingzegels, met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dat het gebouw aankocht.
Dankzij financiële steun van Feder (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en een projectoproep door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Europa kon de renovatie van het gebouw in 2018 beginnen (2 miljoen euro voor het totale werk, m.n. de ontwikkeling van 4000 m2 grondoppervlak).
Op deze plek bouwde Zinneke een gigantische permanente vergader-, creatie-, opleidings- en productieruimte die is aangepast aan de behoeften van het Zinneke-project en, in bredere zin, van de stad en haar wijken. Dit multifunctionele productiecentrum met tal van mogelijkheden is één groot labo, een kwekerij van sociaal-artistieke acties. Het is de plek waar alle samenwerkingen samenkomen die Zinneke ontwikkelt met en tussen de inwoners, verenigingen, kunstenaars en andere sociale, culturele, economische, ecologische spelers in en buiten Brussel.
Het project is ook opgezet als een grootschalig proefproject voor de ontwikkeling van infrastructuur op basis van hergebruik van bouwmaterialen, waarbij zoveel mogelijk van de bestaande structuur wordt behouden. En voor zover mogelijk zijn de werkzaamheden maximaal uitgevoerd door mensen die zijn opgeleid in de veelzijdige trajecten van het reconstructie-ambacht.
Het project werd in goede banen geleid door het Zinneke-team, Rotor vzw, Ouest architecture en het ontwerpbureau voor speciale technieken MATRIciel.
De werkzaamheden zijn in april 2021 afgerond. Sindsdien is het Zinneke-gebouw ter beschikking gesteld aan sociaal-culturele (en andere) spelers en wordt het steeds meer geïntegreerd in de Masui-wijk. Tegelijkertijd zijn we voortdurend op zoek naar extra financiële ondersteuning om de werken af te ronden die niet met het budget van Feder konden worden gerealiseerd.
Bouwkundige beschrijving
Het project focust op de bestaande kwaliteiten van de gebouwen en reorganiseert en optimaliseert hun mogelijkheden. De oorspronkelijke cirkelvormige inrichting van de drukkerij is hersteld en er zijn grote openingen gemaakt tussen de bestaande ruimtes. De vaste installaties in de ateliers en de Stock Matos (voorraad herbruikbaar materiaal) zijn in het aanpalende gebouw ondergebracht, zodat de centrale ruimten beschikbaar blijven voor een flexibel gebruik. Op de eerste en tweede verdieping zijn enkele kleinere projectruimten met verbeterde energie-efficiëntie ingericht.
De kern van het project bestaat uit een reeks ontmoetingsplekken, waar de verschillende deelnemers van de Zinneke-projecten kunnen samenkomen om verhalen en ideeën te delen: een binnenplaats als actieve entree met aanpalend terras, de hoofdtoegang via de gemeenschappelijke keuken, een tentoonstellingsruimte en de centrale patio waarop de verschillende workshopruimtes uitkijken.
De Masui-site wil een open laboratorium worden voor sociaal-artistieke initiatieven voor de hele stad, dat zich richt op een diverse mix van gebruikers en een levendige activiteit tot stand wil brengen met een focus op de kernwaarden van Zinneke.
De huizen aan de straatkant vormen het oudste deel van de site. Ze zijn gerenoveerd en geactiveerd als werkruimtes voor de leden van het Zinneketeam. De gemeenschappelijke muur is open en creëert een link tussen de verschillende verdiepingen. Zonder het historische profiel van de gevel te veranderen, is de nogal formele uitstraling van het voormalig herenhuis subtiel veranderd in een uitnodigende en creatieve context. Het gebouw wil de ‘lantaarn’ van de wijk zijn: van binnenuit verlicht, wijd open toegangsdeuren en op boven de gevel wordt de (hogere) kroonlijst van de aangrenzende panden gecontinueerd door middel van een zachte, lichtgevende gele band.
Atelier MaZui, een voorbeeld van circulaire economie
De renovatie ging uit van 5 streefdoelen:
Het bestaande gebouw in stand houden, door zoveel mogelijk van de structuur van de gebouwen te behouden.
Zoveel mogelijk materialen hergebruiken in het verbouwingsproject. In weerwil van de formele context en het beroep op de publieke sector die het hergebruik van materialen bemoeilijkte, hebben we dit punt kunnen concretiseren, zowel op het vlak van de winning als van de integratie van materialen, zowel in situ als ex situ. In situ zijn bijvoorbeeld de bakstenen hergebruikt van bepaalde muren, die zijn ontmanteld rekening houdend met de vooraf gedefinieerde doelstelling voor hergebruik. Ex-situ-producten die in de werf zijn geïntegreerd, zijn onder meer materialen afkomstig van de markt voor hergebruik van materialen. De hele aanpak is gerealiseerd in samenwerking met de 3 betrokken spelers: de ontwerper, de klant en de aannemer.
Flexibiliteit van het project optimaliseren door in het ontwerpstadium rekening te houden met ontwikkelingen in de toekomst (bijvoorbeeld een ander gebruik van het gebouw) en door te zorgen voor de omkeerbaarheid van het ontwerp.
Inzet van het Zinneke-team in de werkzaamheden. Deelnemers aan de diverse workshops en trainingen zoals timmerwerk, bouwwerkplaats enz. hebben de handen uit de mouwen gestoken.
Op het einde van de renovatie waren de volgende resultaten bereikt:
- 94% van de massa van het gebouw kon behouden blijven, het resultaat van een architectonische strategie gebaseerd op minimale ingrepen om de bestaande ruimtes optimaal te benutten met een zo klein mogelijke materiële impact.
- Van de materialen die gebruikt zijn voor de nieuwe inrichting is 12% van de massa tweedehands. Met name: ± 30 stalen balken die zijn ingezet als latei voor de nieuwe ramen, 5 raamkozijnen die de achtergevel vormen van een van de huizen aan de straatkant, 450 m² isolatiepanelen van steenwol, 2 elegante stalen trappen uit het voormalige gebouw van de Vlaamse regering, 90 m² planken in azobéhout voor een nieuw terras, 300 m² teruggewonnen eiken parket voor de kantoren, een twintigtal radiatoren, meer dan 20 deuren (waaronder branddeuren) en tot slot een volledige ventilatie-eenheid die afkomstig is van een kantoortoren in de binnenstad.
Sindsdien trekt de verbouwing regelmatig de aandacht:
- In oktober 2023 won het project de prijs ‘Coup de cœur du jury’ van de Trophées Bâtiments Circulaires 2023 (categorie ‘Privé bouwheren – tertiaire gebouwen’), een prijsuitreiking georganiseerd door de Franse organisatie Booster de Réemploi & Construction21.
- Het project maakte deel uit van de tentoonstelling Réappropriations, georganiseerd door Wallonie-Bruxelles Architectures, dat van 12 oktober tot 26 november 2023 plaatsvond in de Halles Universitaires de Louvain-la-Neuve. Bezoekers konden er ruimtelijke strategieën ontdekken om de beschadigde wereld waarin we leven te herstellen.